Değerli kardeşimiz,

Öncelikle ifade edelim ki, zulmün her türü günahtır ve kul hakkıdır, kişi affetmez veya Allah bağışlamazsa, cehennem azabına neden olur. Zalimi öldürmek ise ancak devletin ve yetkili kurumların görevidir.

Bu kısa bilgiden sonra soruda geçen konuya gelince:

“Meks” aşırı ve meşru olmayan vergi demektir.

“Meks” geniş anlamıyla “hesap veya kesenek, kesinti, vergi/resim” manasına gelir; dar anlamıyla bir ülkedeki mahallî idarelerin kendi bölgelerine giren ticaret mallarından rıhtımlar, sınır gümrükleri, şehir kapıları, köprü başları, derbendler, kapanlar veya pazarlarda aldıkları duhuliye resimlerini ifade eder. Ticaret metaı için aynı ülke toprakları içinde satışa sunulacağı nihaî pazara ulaşıncaya kadar transit geçtiği muhtelif idarî bölgelerde ödenen mekslerin toplamı genellikle büyük bir yekân tuttuğundan kelimenin anlamı zamanla genişlemiş, ticaret metaından alınan ağır gayrimeşru vergilerin genel adı olarak da kullanılmaya başlanmıştır. Bu husus “zulüm, zorbalık” ve “hıyanet”in meksin çağrışımları arasında bulunmasının sebebini açıklamaktadır.(1)

İşte bu sebeple, “Meks tahsildarı cennete giremez.”(2); “Âşiri karşılaştığınız yerde öldürün!”(3) vb. hadislerden Cahiliye devrindeki meks uygulamasının Hz. Peygamber (asm) Efendmiz tarafından şiddetle kınandığı anlaşılmaktadır.

Ancak öldürme ile ilgili rivayetin senedinde müdellis olan İbn Lehia bulunduğundan rivayet zayıf olmakla birlikte(4), bu tür vergilere karşı tepkiyi göstermesi açısından önemlidir.

Bu rivayetlerden çıkan sonuç uşur vergisinin zamanla dinsel amacından saparak haksız bir uygulamaya dönüştüğü, bu sebepten dolayı da Peygamber (asm) Efendimizin bu vergiyi meks türü vergi olarak değerlendirip yasaklamış olduğudur.

Demek ki, ilgili hadislerde, meşru olmayan, zorbalık ve zulümle alınan vergiler ile bu vergileri toplayan tahsildarlar kastedilmiştir.

Kaynaklar:

1) DİA, Meks md.
2) Müsned, IV, 109, 143, 150; Ebû Dâvûd, “İmâre”, 7.
3) Müsned, IV, 234.
4) Heysemi, Mecmau’z-Zevaid, 3/87.

Selam ve dua ile…
Sorularla İslamiyet