Değerli kardeşimiz,

– Kur’an-ı Kerim’de meleklerin Âdem (as)’e secde ettiklerini okuyoruz. Bu durum Allah’a bir anlamda saygısızlık olmaz mı?

Öncelikle bunun Allah’a bir saygısızlık olmadığını ifade edelim. Çünkü meleklere Hz. Âdem (as)’e secde etmelerini emreden bizzat Allah’tır. Hem bu emrini, hem meleklerin secde edip, şeytanın secde etmeyerek rahmetinden kovulduğunu haber veren, yine bizzat Yüce Allah’tır. Dolayısıyla yapılmasını bizzat kendisinin emrettiğini, Hz. Âdem (as)’e secde edenleri övüp secde etmeyen şeytanı rahmetinden uzaklaştırdığını bildirdiği bir meselede, Allah’a bir saygısızlık olduğunu söylemek doğru olmaz

Bununla beraber, ancak Allah’a secde yapıldığı hâlde, meleklerin Âdem’e secde etmelerinin hikmeti araştırılabilir. Bunu ise şöyle izah edebiliriz:

Bütün Müslümanlar, bu secdenin Hz. Âdem (as)’e ibadet kastıyla yapılmadığına ittifak hâlindedir. Çünkü başkasına ibadet kastıyla secde etmek küfürdür ve Yüce Allah küfrü emretmez.

Hz. Âdem (as)’e secde edilmesinin hikmetleri üzerinde genel olarak üç görüş vardır. Bunlar:

1. Bu secde Allah için olmuştur. Hz. Âdem (as) ise sanki bir kıble olmuştur.

2. Bu secde selam mahiyetinde olabilir. Bazı alimlere göre melekler, Hz. Âdem (as)’e tazim ve selam için secde etmişlerdir. Müslümanların birbirlerine selam vermeleri gibi, geçmiş ümmetler de birbirlerini secde ile selamlıyorlardı. Katade,

“Anne, babası ve kardeşleri Yusuf için secdeye kapandılar.”(1)

ayeti hakkında, “O zaman insanların birbirlerine selamı, secde etmek şeklindeydi.” der.

3. Üçüncü görüşte ise, secdenin Arapça’da “inkıyad ve boyun eğme” manasına geldiği söylenir ve

“Ot ve ağaçlar O’na secde ederler.”(2)

ayeti de bu manadadır.

Fahreddin Razi, Tefsir-i Kebir’inde bu üç görüşün zayıf olduğunu söyler. Buna sebep olarak da,“Çünkü bu kıssadan maksat, Hz. Âdem (as)’in büyüklüğünün izahıdır… Onun sadece kıble olması, şanının büyüklüğünü ifade etmez.”der. Üçüncü görüşün de zayıf olduğunu ifade eder. Buna gerekçe olarak da secdenin, şeriat örfünde alnı yere koymaktan ibaret olduğunu söyler. Ve kendi görüşünü şöyle ifade eder:

“Meleklerin Hz. Âdem (as)’in üstünlüğünü ve değerini ortaya koymak için Allah’a kullukta bulunmaları imkânsız değildir.”(3)

Son olarak konu hakkında Elmalılı Hamdi Yazır‘ın görüşüne yer verelim. Yazır, özetle şöyle diyor:

“Meleklerin secde etmesi, Hz. Âdem (as)’e bir tekrim olmakla beraber, bizzat Allah’a bir ibadettir. Bu secde ile melekler Allah’ın hükümlerinin icrası noktasından Hz. Âdem (as)’e onun yeryüzüne halife olması mertebesiyle uygun bir şekilde hizmet ve yardıma memur kılınmış ve bir ahde bağlanmıştır. O hâlde melekler Âdem (as)’e bizzat hizmetkâr değil, fakat onun halifelik yönü için hizmetkâr olacaklardır. Gerçek Mabud Yüce Allah’tır. Hasılı bu secde Âdem (as)’e bir ibadet değildir.”(4)

Meleklerin secde etmesi, insanoğlunun yeryüzü halifeliğine bir imza olduğu, kâinatta cari olan maddî-manevî/fizik-metafizik kanunlarının onlara hizmet edeceğinin bir simgesi olduğu gibi, şeytanın bunu reddetmesi de maddî-manevî, fiziksel-kimyasal engellerin de varlığına bir işarettir.

Melekler, güzel işlerin, başarıların yürütülmesine çalıştıkları gibi, şeytanlar da kötü işlerin, başarısızlıkların revaç bulmasını meslek hâline getirmişlerdir. Bu prensibin ne kadar köklü bir kanun olduğunu göstermek üzere Kur’an, ilk insan Hz. Âdem (as)’in yaratılışını söz konusu ettiği aynı yerde bunları da deşifre etmiştir. (İlgili ayetin açıklaması için bk. Razî, Bedavî, Alusî, İbn Kesir, İbn aşur, B.Said Nursi Yirminci Mektup Birinci Makam).

Netice olarak: Melekler Hz. Âdem (as)’e ibadet olsun diye değil, onun üstünlüğünü ve hilafetini kabul ettiklerini açıklamak üzere secde etmişlerdir. Meleklere secde etmelerini emreden bizzat Allah’tır. Dolayısıyla bu secdenin İslamiyet’e ters bir tarafı yoktur.

Kanaklar:

1. Yusuf Suresi, 12/100.
2. Rahman Suresi, 55/6.
3. Fahreddin Razi, Tefsir-i Kebir Mefatihü-l-Gayb Tercümesi, 2: 335-337.
4. Hak Dini Kur’an Dili, l:319.

(bk. Gerçeğe Doğru, c.III, Zafer Yayınları)

Selam ve dua ile…
Sorularla İslamiyet