Değerli kardeşimiz,

Bu düşünce genel olarak filozofların görüşü değildir,  Baruch Spinoza (1632-1677) adlı düşünürün panteizmine aittir.

Bu düşünce alem ve yaratıcı ayrımını reddederek “Her şey Allah’tır.” düşüncesini benimsemiştir. Buna göre düşünce ve mekân Allah’ın sıfatlarıdır.

Spinoza’nın bu düşüncesini Friedrich Hegel (1770-1831) eleştirmiştir. Ona göre ise “Her şey Allah’tan”dır.

Panteizm, tek bir varlık düşüncesi ile Allah’ın varlığı karşısında diğer varlıklara varlık derecesi vermeyerek aslında ilahi tekliği göz ardı etmektedir. Zira diğer varlıkların öz ve sıfatları ile mukayese ederek, ancak ilahi birlik anlaşılabilir ve rasyonel olarak iddia edilebilir. Çokluk olmaksızın bizim teklikten bahsetmemiz mümkün olmazdı.

Kaynak ilahi olmakla beraber varlık derecelerinin farkı ise her şeyin ilahi irade tarafından kendi varlığına sahip kılındığını göstermektedir.

Yine unutulmamalıdır ki Allah’ın varlığından öte bir zatlığı ve ferdiyeti vardır. Bu nedenle aklı başında hiçbir insan yaratılmış hiçbir nesnede, soyut ya da somut hiçbir şeyde böylesi ilahi bir zatlığı düşünmez ve onu ilah olarak vasıflandırmaz.

Dolayısıyla düşünce ve mekan yaratılmış diğer varlıklar gibi mahluktur. Aksi olsaydı düşüncelerin ve mekânların Allah’ı ihata etmesi gerekirdi. Oysa düşünceler onun karşısında aciz kaldığı gibi, mekanların kapsadıkları şeylere de ilahlık yakıştırması yapılamaz.

Bir şeyin Allah tarafından yaratılmış olması onu ilah yapmaz, aksine Allah’tan ayrı kendine ait bir varlık sahibi yapar. Bu nedenle bizim kendimize ait varlık sistemimizde düşünce ancak özne-nesne ilişkisi ile açığa çıkar.

İnsanın bilgisi kendisinin yöneldiği konusu ile var olur ve buna zihin ya da düşünce deriz. Oysa Cenab-ı Allah böyle bir zorunluluktan münezzeh olduğu için onu zihin sahibi ya da düşünce adlandırması ile vasıflandıramayız. Bu tam anlamıyla insanbiçimci bir benzetme yanlışı demektir.

Allah Teâlâ’nın Kur’an’da bildirdiğine göre, mutlak ve ezeli bir ilmi vardır. Onun ilmi konusu olmaksızın, tam bir ilimdir. Özne ve nesne ayrımı onun ilmi için söz konusu değildir.

Dolayısıyla Allah düşünce ile vasıflandırılamaz. Varlıkların yaratılması veya yaratılmamış olmalarının onun ilmine getirdiği bir hususiyet ya da değişim yoktur. Zaten bu vasıfları ile o Allah olandır.  

“Onların bu hususta bir bilgileri yoktur. Sadece zanna uyuyorlar. Zan ise, şüphesiz hakikat bakımından bir şey ifade etmez.”(Necm, 53/28).

“Sizin ilahınız kendisinden başka hiçbir ilah bulunmayan ancak Allah’tır. Onun ilmi her şeyi kuşatmıştır.” (Taha, 20/98)

Meallerini verdiğimiz bu ayetlerin de açıkça ifade ettiği gibi, kuşatan ilim Allah’a aittir. Kuşatılan bilgi, zihin ve düşünce ise bize aittir.

O halde kuşatılan nasıl olur da kuşatan hakkında kendince bir hüküm verebilir.

Selam ve dua ile…
Sorularla İslamiyet