Değerli kardeşimiz,

Programlı hücre ölümünde; ölüm reseptörleri, adaptör proteinler ve proteolitik enzimler (kaspazlar) aktif olarak görev alan gruplardır. Hücrede ölüm sinyalinin alıcıları (ölüm reseptörleri) genelde hücre döngüsünde önemli rolleri olan moleküllerdir.

En çok bilinen ölüm reseptörleri şunlardır:

CD95 (APO-1/Fas), TRAIL (TNF RelatedApoptosis-InducingLigand)-R1, TRAILR2, TNF-R1, DR3 ve DR6.

Ölüm reseptörlerinin görevi adaptör proteinlere bağlanmak ve ölüm sinyalini iletmektir. Ölüm sinyali alan adaptör proteinler ise kaspazlara bağlanır ve onların aktive edilmelerine sebep olurlar. Kaspazlar, proteinleri yalnızca aspartik asit bulunan bölgelerden keserler. Ölüm sinyali hücreye gelene kadar, kaspazlar hücre içerisinde aktif değildirler. Hücredeki inaktif kaspazlara aprokaspazlar denir.

Yapı ve görevleri bakımından 3 grup kaspaz vardır.

1. Lenfokin (Lenfositler tarafından salgılanan ve bağışıklık sistemi hücreleri arasında sinyal görevi yapan, aktive edici maddeler) yapımında bulunan kaspazlar.

2. Cellat kaspazlar.

3. Aktive edici kaspazlar (Sinyal iletmede görevlidirler ve cellat kaspazları aktive ederler).

Kaspazlar sitokrom c’nin sitoplazma içine salınması ile aktif hale getirilir. Ölüm sinyali alan kaspaz geri dönüşümsüz olarak çalıştırılır ve diğer kaspazları da aktive eder. Ölüm sinyali alan ve veren başlatıcı kaspazlar, adaptöre bağlanarak hücrenin ölüme gitmesine sebep olurlar. Lakin infazı gerçekleştirmezler. Ancak infazı yapacak kaspazların aktive edilmesinde görevlidirler. İnfazı gerçekleştiren uygulayıcı kaspazlardır. Aktive olan kaspaz dizisi de DNaz (CAD) enzimi vasıtası ile DNA yıkımına neden olur. Kaspaz inhibitörleri effektör kaspazları inhibe etmekle ve programlı hücre ölümünü (Apoptoz) engellemekle görevlidirler. (Tomatır A.G.T.,Klin J MedSci, 2003, 23, 499-508.)

Görüldüğü gibi; hücrede programlı ölüm mekanizmasının işletilmesi sanki bir aksiyon filmi gibidir. Ölüm emrini verenler, aracılar, suikastçılar, cellâtlar, ölüler ve ölülerin ortamdan kaldırılması…

İşte programlı hücre ölümünde görev alan tüm element ve moleküller birer aktördürler. Sadece verilen görevi yaparlar. Hücrede ölüm senaryosunu hikmetli ve intizamlı bir şekilde planlayan ve yazan, farklı aktörlere özel görevler veren ve verilen görevlerin hudutlarını çizen, bazen filmi durduran ve şartlara göre tekrar başlatan ancak İlahi Kudret’tir.

Selam ve dua ile…
Sorularla İslamiyet