Değerli kardeşimiz,

Alem, mutlak olarak kullanıldığı zaman kâinat, evren demektir. Allah’ın varlığını, birliğini ve diğer isimlerinin tecellilerini gösterdiği için yaratılmış varlıklar “âlem” ismini almıştır. Mesela, -soruda geçen büyük/küllî alemler yanında- insanlar alemi, hayvanlar alemi, kuşlar alemi, karıncalar alemi, atomlar alemi, moleküller alemi, hücreler alemi gibi adlarla da anılan cüzî-küllî alemler vardır.

Gazali âlemi ruhanî ve cismanî, hissî ve aklî, ulvî ve süflî, gayb ve şehâdet, mülk ve melekût gibi ikili tasniflerle ele almış, lafızları farklı olmakla birlikte bu tasniflerin birbirine yakın anlamlar taşıdığını belirttikten sonra insanların çoğu tarafından bilinmediği için melekût âlemine “gayb âlemi”, herkes tarafından hissedilip görüldüğü için diğerine “şehâdet âlemi” denildiğini, bu iki âlem arasında bir münasebet bulunduğunu, şehâdet âleminin melekût âlemine ulaştıran bir merdiven olduğunu söylemiştir.

Gazali’ye göre şehadet âlemi melekût âlemine yükselme yeridir ve sırat-ı müstakime girmek melekût âlemine yükselmeye başlamak demektir. İlâhî rahmet şehadet âlemiyle melekût âlemi arasında denge kurmuştur. Bu âlemde olan her şey o âlemden bir örnektir. Melekût âleminde melekler diye ifade edilen, kendilerinden beşerî ruhlara nurlar taşan nûrânî, şerif ve ulvî ruhlar; şehadet âleminde bunlara misal olarak yıldızlar, ay ve güneş vardır. (bk. Mişkâtu’l-Envar, 65-66)

İslam alimleri, prensip olarak “en yaygın görüşe göre 18 bin alem olmak üzere, 40, 80 bin alem”den söz ederler. (Kurtubi, Fatiha, 2. ayetin tefsiri)

Alimlerin büyük çoğunluğuna göre en büyük alem Arştır. 

Arş, kâinatın ve bütün varlık âlemlerinin sağını, solunu, üstünü, altını kaplamış ve hükmü altına almıştır. Yani baştan sona, dıştan içe her şeyi kuşatmıştır. Ayrıca mecazi olarak “hükümranlık, şan, şeref ve taht” anlamlarına da gelir.

Kur’an’da Arş için (azîm=büyük) vasfının kullanılması (bk. Tövbe, 9/129; Neml, 27/26), Arşın en büyük mahluk olduğunu göstermektedir. Varlığın ikinci büyük alemi Kürsi’dir.

Buna göre, en büyük alem Arş’tır denilebilir.

Ayrıca Arş, Zahir, Bâtın, Evvel, Âhirisimlerinin halita ve karışığıdır. (bk. Nursi, Mesnevi-i Nuriye, Hubab)

Güneş’in ışığında yedi rengin iç içe bulunması gibi, arşta da bu dört isim birlikte tecelli etmiştir.

Zahirismi Allah’ın varlığının bütün eşyanın varlığından daha aşikar olduğunu,Bâtınismi onun kutsî mahiyetinin idrak edilemeyeceğini, Evvel ismi, Allah’ın ezelî olduğunu; Ahir ismi ise ebedî olduğunu ifade eder.

Manevî kalbimiz, bedenimizi her cihetle kaplıyor. Manen, başımızı da ayağımızı da cildimizi de ciğerimizi de kaplıyor. Arşın da kâinatı böyle manen kapladığı, içine aldığı anlaşılıyor.

Arş, bütün âlemlerin, –tabiri caizse- yönetim merkezi gibidir.

Varlık âlemi için, “dünya ve âhiret,” “âlem-i gayb ve âlem-i şehadet”, “mülk ve melekût âlemleri” gibi ikili sınıflandırmalar yapılmıştır. Bunlardan birisi de “emir ve halk âlemi” şeklindedir. Emir âlemi, kanunlar manzumesidir; halk âleminin, yâni bütün mahlukatın idareleri bu âlemle icra edilir. Ruh da emir âleminden olup bedenin yönetiminde esas olmuştur.

İnsanın kalbi emir âleminden olan arşı temsil edince, bedeni halk âlemi olmuş olur. Bedenle ruh arasındaki bu ilginin bir benzeri de arş ile kevn(bütün varlıklar) arasında görülür.

Arş’a Zahir isminin tecellisi noktasında baktığımızda, yâni, hayalen arşa yükselip nazarımızı ona diktiğimizde bütün varlık âlemi onun içine kalır (manevi kalbimizin sevgi, ilim, hayat sıfatlarıyla bütün bedeni kaplaması gibi). Bu durumda, arş mülk, kevn melekût olmuş olur.

Arş’a da Bâtın ismi noktasında baktığımızda, yâni arşı şu görünen âlemin manevî kalbi olarak düşündüğümüzde, bu defa kevn yâni topyekun varlık âlemi mülk olur, arş ise melekût olur. Diğer bir ifade ile kevn zarf olur, arş ise onun içinde kalmış gibi, mazruf makamında bulunur.

İlave bilgi için tıklayınız:

– Alem, Alem-i Emir, Alem-i Misal, Alem-i Gayb, Alem-i Berzah gibi …

Selam ve dua ile…
Sorularla İslamiyet